A carthi pèssi diggu di ciamàmmi Lino ma d’innòmmu fòzzu Asdrubale. Pagòsa mi ciammu Asdrubale? Misthéru. Un misthéru chi cunnosci soramènti ca mi l’ha accriccàddu: mamma, a dilla tutta. Lu méu nascimèntu l’abìa dinunziaddu sóru in municipiu; lu parracu no m’abìa vuruddu battisgià: dabboi tantu zirchà, no abìa acciappàddu nisciùn santu chi si ciaméssia Asdrubale. Siffattu, l’innòmmu méu no sarìsthia séividdu nèmmancu a prigà un canòniggu o mancàrri ad ammintà un parènti o cuniscènti mórthu chi fùssia. Cussì e gurandi, a più c’aggiu chistha zancarrunàdda di nòmmu, fèu e isthrabagànti, sòggu figlióru di enne enne; abaràggiu rasgioni o no si sòggu tìmmidu e abbaucàddu cumènti tutti dizini ch’eu sia? Di lu résthu, l’affìmma Antonio matèssi: «Emmu! Eu ti ni débu fa iscì da l’óbu. No pói rimanì sempri criaddura, attacaddu a li faldhétti di mamma tóia… Pa’ primma còsa, dubarìsthi cabàtinni l’intìgna chi t’assaccàrra. Chi diàuru, no ti si pó di’ paraura senza chi ti fòzzia ruiu di faccia!»

Antonio, lu chi pènsa, no mi lu manda a di’. È più mannu méu di sóri dui anni, assèndi naddu i’ lu Quaranta, ma s’immóbi assai megliu di me. Candu n’abìa dizasetti, l’eddai chi eu aggiu abà, s’era già ingreffàddu e abìa puru innammuraddu cun d’una pizzinna.

«Dumani è dumenigga, no? Dumani sei invitaddu a baddà in casa méa, di cussì inchumènzi a cuniscì calche puddèzza; vogliu propiu vidè si ti n’iscèddi.» Ma no cunnòsciu nisciunu di la so’ grèffa, abìa prubaddu a dilli. «No impórtha; dumani a séra a li sèi, sèi e mezza addananzi a casa. Intési?» Intési. Lu tònu di Antonio no ammittìa ischusi. «Pantaròni grigi, gianchètta blu, cuibàtta impratiàdda e bòtti niéddi a punta. Intési?» Intési. Ma no sòggu punì un passu di baddu. «Impippaddìnni…» eddu abìa tagliaddu in còrthu, «tu appizzichèggiaddi a calchuna e isthrìgnira, chì m’hani dittu chi a eddi li piazi. Intési?» Intési. «Vintizincu franchi paròmminu a cumparà bischótti a li fèmmini e vermut a li masci. T’anda?» No m’andaba ma lu sì era d’óbbrigu…

Arimàni a séra, i’ li “Magazzini Popolari”, mamma a buffu, un tantu a mési, m’ha pigliaddu lu currèdu francu li bòtti, chi erani tróppu cari, e m’ha lusthràddu a niéddu chissi di dugna dì chi so’ marrò. Mamma m’accuntènta sempri, pó assé pa’ fassi pardhunà l’isciubaradda di chisthu nòmmu ischaburàddu da lu misthèru chi m’ha appizziggaddu.

Bèddu tiraddu di códdu, a li sei mancu dezi sòggu addanànzi a casa d’Antonio. «Già ni sei inògghi? Fatti vidé… Eh, insòmma! Li pantaròni so’ assai larghi e còrthi, pari in faldhètta; li botti so’ in curòri figgaddu di bói, la gianchètta è tróppu lònga: si affòndi li mani ni li busciàccari, no tòcchi fòndu. A pròpòsitu di busciàccari: esci li dinà, e chi Déu t’assìsthia.» Li dòggu la quòta e li pòngu fattu in casa finu a la cammara bòna. Innàntu a la banca arrumbàdda a un’ara v’è una saffàtta di bischótti, un’ampùlla di vermut di seidinà e quattru tazzi; in giru in giru a li muri, zincu caddréi: ind’una v’è assintàddu un grammòfanu. “Padam, padam, padam”, una puntina rugginósa rascia un dischu chi gira azza e fara, isthruzzèndi Nilla Pizzi. Sei còppietti si lu so’ baddèndi: li masci visthuddi di grigiu e blu sigundu régura, li fèmmini a fantasia, a lu chi più li pari e piazi. Una d’eddi, ischàbbura, bàdda a còntu sóiu che li macchi. Antonio mi fazi: «Sai immubìtti a tèmpu di valzer? Ah, aiàllu chi no sai baddà…» e indichèndi la macca, «abà ti fòzzu fa un giru cun chissa. E ammentaddi: candu ti l’affiàgni, isthrìgni umbè umbè. Intési?» Fòzzu di sì cu’ lu cabu. «Firumènaaa, o Firumè, tu chi sei a la sóra, chisthu è un amiggu méu; tèh, fallu baddà.» «Piacere…» li diggu, e mi sèntu avvampà di vagògna. Attaccu cun d’un brincu, mi s’ingrugliurèggiani l’anchi, pòngu un pédi innantu a lu sóiu ed edda: «Ahia», miaurèggia. «O cuccummiàu, m’hai fattu mari e marànnu a te. Vai a pianu e a tèmpu: zum-pa-pa, zum-pa-pa, no t’abbizi chi è un valzer? Eu mi ciàmmu Firumèna, e tu?», mi dummanda. Aiàllu, la méa via crucis. Trattinèndi l’arènu: «Mi ciammu… Lino». Firumèna no mi la passa chèna dannu: «Ah, Lino… miminaddùra di Natalino?» No, peggiu! «Lino… miminaddùra di Asdrubale», ripòndu a masthiggaddùra. «As?-dru?» fazi Firumena a occi imbambarriàddi. Ed eu «…bale», aggiùgnu. «Asdrubale? Ma è un ingiùgliu? E poi, cosa v’entra cun Lino?» «No… ehm… nienti. Da minori mi ciamàbani Asdrubalino e da mannu m’è rimasthu… Lino.» Soggu triccia di sudori. «Bóóóh!», dizi edda, e bó. Da luntanu, Antonio fèndimi d’ócci piggia un cuìddu cumènti a isthranguglià calchunu, o calchuna. Ah, cumprésu! Pigliu curaggiu, isthrìgnu l’ippàddi di Firumena e lu cuìddu di Firumena mi s’infìschi cumènti una cugna ni la bòcca di l’isthògamu. «Ohia», miaurèggiu! «Cosa isthrìgni, Asdru’ o cumènti diauru ti ciàmmi?» mi dummanda Firumena. «Acchì no t’isthrigni la mòra di lu códdu, Asdru’?» «No… ischusa, t’aggiu trattésa pa’ no caggì.» Sudu setti funtani. «Pa’ cosa no t’hai arriggaddu l’andarinu, allóra?» mi fuggurèggia edda cun aria intignàdda. “Questo valzer lo dedico a teee”, a la fini Nilla Pizzi, fendi l’ulthimi lamènti piddigghìni, fini e mi ni caba da l’impicci. Faccisigàddu, diggu grazie a Firumèna chi s’alluntàna e s’arròmba a lu muru; eu a lu muru d’aócci. E abà? Mi pigliu un bischóttu chi mi s’affòga i’ l’agasthóru e, pa’ no murì addananz’a tutti, m’ingòddu un tazzòni di vermut chi mi n’esci tuttu da nasu, bischóttu cumpresu. Ah, mih Antonio. «Ihh, chi faccia di caurafiòri suffugàdda… Pari unu chi è accòsthu a murì isthrangugliàddu. Ebbè, hai isthrìntu?» «Cosa? Ah… sì, e aggiummài m’ha ischùttu a lu muru.» «Mah! Bòna drummidda, allóra!» fazi eddu e s’alluntana suipirèndi. Cun fa indiffarènti, m’accósthu a lu grammòfanu e pigliu un dischu a casu, poi un althru e poi un althru. Tutta curitóstha, mi ni vèni una, edda puru a isciubarà. La pizzinna, cun l’ócci niéddi e minoréddi ind’una faccia curo’ risu buddìddu, no è assai còsa. «Tutti valzer, tutti valzer… No si pudàristhia ciambà, una vóltha tantu?» e piglia un dischu, a casu. «Permette questo ballo?» li dummandu. Edda fazi segnu chi emmu. A casu, “Padam, padam, padam”, la puntina rugginosa punta a l’aòra di Nilla Pizzi. Risu buddìddu attacca buttòni: «No t’abìa mai visthu, cumènti ti ciammi?» Via crucis, sigùnda isthaziòni: «…Lino», li diggu a bòzarédda. Ed edda: «Lino pa’ di’ Nicurinu. O Pascharinu… o cosa?» Cosa… cosa! E abà cumenti ni la pèsu? Ma la pizzinna mi pari tònta. «Beh, Lino pa’ di’ Asdrubarìnu», probu e aiséttu lu zòccu. «No aggiu be’ cumprésu ma mi pari un innòmmu chi no si dazi nemmancu a li cani.» La pizzinna no è tonta. «Cun tutti li nòmmi sardhi beddi chi vi so’ i’ lu mòndu…» Lu vermut inchumènza a dammi curaggiu. «Sarìsthiani?» dummandu. «Chicchinu a esempiu, Tottoi, Tataneddu, Innassiéddu…»¹ Asdrubale inchumènza guasi a piazìmmi. «E tu, còsa fai d’innòmmu?», dummandu. Etta! M’ha dittu chi si ciamma Etta. «Ah, Etta pa’ Elisabetta.» «Elisabetta? Ma ti pari un nommu sardhu? Nooo, tu no sei sincaru. Etta è la miminaddùra d’Efisiètta, maccu! E cant’anni hai? Mi pari un pòggaréddu criaddùra pai me.» «Dizasetti. N’aggiu dizasetti fatti.» «Dizìa! Eu d’anni ni fòzzu dizottu fra sètti dì. No andi be’ pa’ me. A me mi piazini chissi umbè più manni; chi sòggu… di vintunu, vintidui anni. Dunca, cun téggu no vi baddu più; no isthrigni nemmancu: sei un mórthu.» Alluntanèndisi, Etta m’ischudi un’ulthima isthuccàdda: «Ma poi, ca è chissu sgimpri chi t’ha ciamaddu Arrubèle?» Aia’, la maradètta abìa cumpresu guasi be’. Mi ni tòrra Firumena isthracca di tappèzzerìa: «Si m’imprummìtti chi no isthrigni, fòzzu un althru giru cun téggu». Li diggu grazie e ripiglièmmu a baddà. Lu so’ cuiddu è già in pusizioni. «Chistha è bèdda», uggiurèggia Firumena, indichèndi lu grammofanu. «Li Prater so cantendi smocchechinderrai ². Lu cunnòsci l’ingrésu?» No, no cunnosciu l’ingresu. Li dummandu cosa vo’ di’. «Eh, chi a unu l’entra lu fummu i’ l’ócci e l’incégga.» Invèci, cu’ lu fummu chi l’esci da cabbu, entra lu babbu di Antonio. Un diàuru, una fùrria: «Fòra tutti da le balle! Ma a si po’, chi la dumenigga sera no si póssia mai ripusà? Fora, piggéddi l’isthrazzi e via! Tutti! E a te, Antò, chissi dischi ti li fòzzu a chigghinìddi. E li bischotti e lu vermut rimanini in casa, cumprésu?» Antonio è faccisigaddu e linghitèntu: «O ba’, no ba’… ma… ma…» Zi vidimmu Antò, ciau Antonio, isthammi be’ Antò; bonaséra a vosthé, sign… «Fóra!» In mézzu carréra, l’èsiriàddi so’ tutti a un arècci. Chi no si po’ isthà fattu a l’umòri d’un babbu chi, candu è sanu, l’anda bè ma da biddu, già lu ve’… chi bisogna zirchà un althru appusèntu, e tutti s’abbaìddani a me. «Tandu, ciau a tutti», sarùddu cun bòzi migni migni chi no cùa la méa inzirthèzia pa’ una zértha cuntrarièddai di mamma. La cosa no iffuggi a l’iffrattaddi. Unu d’eddi, lu più arriniggaddu, ischuzzurèndimi un brazzu, mi zicchirrièggia a ócci isthrìnti: «Ma tu ca sei? Da undi n’accùdi? Ah, t’abìa invitaddu Antonio? A lu sai chi da abà ti baddarài di lu frèddu a la sóra? Cuntèntu? E voi di la greffa, a lu sabeddi chi chisthu grambiòni in faldhètta, mancu arribiddu, s’è posthu ad aganà li femmini nosthri? No nigà, acchì mi l’hani dittu Etta e Firumena. E m’hani puru dittu chi ti ciammi una cosa, una cosaaa… cumentiii… Atrùbele, o no? Beh, Atrùbele, trùbbazi a casa si no voi chi ti z’accumpagnia eu a faraddi di pedi a cu…» Lu più arriniggaddu è vuraddu a cur’a terra! Firumena è torra a occi imbambarriaddi, Etta tèni una manu addananzi a la bocca guasi a suffugà un zicchìrriu, li senza casa s’abbaiddani fra pari chena un sippùru miminu musciu. Sarà isthaddu lu vermut? No pó assé! Lu vermut mi n’era isciddu guasi tuttu da nasu. Allóra è isthaddu un santu ad accumpagnà la méa pisanti ischavanàdda, ischudèndizi l’arriniggàddu a battacurètta. Di siguru sant’Asdrubale: dunca s’agàtta, dunca lu parracu chi no m’abìa vuruddu battisgià e chi si dizi ancór’abà fùssia un imbriaggòni, no abìa zirchàddu Asdrubale ni la nóta di li santi ma in chissa di li dimòni. Chistha cosa l’aggiu propiu di raccuntà a mamma! Mentri la méa contraparthi assai più caimma d’anzóra si ni pesa da tèrra ippiùbarendisi, la greffa derùsa s’ippànna. Ancora marabigliaddu di me e ringraziendi lu santu pa’ l’aggiuddu, m’avvìu a l’ara di casa. E si calchunu dubìssia attrìbìssi a iffuttìmmi, sàppia chi vi so’ pronti pa’ eddu umbè d’ischavanaddi: acchì eu d’innommu fozzu Asdrubale e aggiu lu santu méu. E Lino? A Lino, zi lu fàru in chintìna.


1. Nelle varianti delle parlate sarde, sono i vezzeggiativi di Francesco, Salvatore, Sebastiano, Ignazio.
2. “Smoke Gets in Your Eyes”, canzone cantata dai Platters.