Chissi sì ch’érani tèmpi! No passaba dumeniga chi babbu no mi déssia quindizi franchi p’andà a lu cinema di la Robus. Eu e Custhantinu, l’amiggu méu di carréra, z’iscìami chizzu chizzu a cabb’a sori pa’ pudé assé li primmi, chèn’immintigà li dui tazzitti di sèmini di zucca – chi li vindìa “Maisinimèssia” a l’intradda –, e li dui bomboròtti all’anice chi li fazìa Mangascià, fradeddu di Maisinimèssia. Calche voltha, si era di biddu allégru, la maschara zi fazìa intrà a la zonza. Bedd’assintaddi i’ li banchi, aisittabami chi l’operatore, dittu “lu zoppu”, acchì era zoppu, immubéssia la pilligura. Tutti pusaddi? Bugiu, eeeh… vìaaa! Li raccònti di lu cinema d’allora erani assai bèddi, di sintimentu, no cumenti lì d’abà, chi so’ fatti di… cometepossamà! Zi semmu intesi. Lì chi mi piazìani di più, erani chissi cu’ Amedeo Nazzari e Ivonne Sanso.

Amedeo – chi era campidanésu e d’innòmmu avveru fazìa Buffa, chi in sardhu vo’ di’ “bì!”: più sardhu di cussì! – Amedeo, dizìa, mi fazìa umbè di lasthima acchì in cinema era sempri pienu di còrri. Eddu, pa’ di’: era un isthagneri?… Beh, abìa corri. Era impiegaddu di Municipiu?… Si l’apizziggabani li corri. Era magari un riccu murinaggiu? Sempri fronti pisanti era. Ma Amedeo era brabu, puru si umbè grongu e la pardhunaba sempri, a edda, a Ivonne, chi a la fini n’iscìa sempri franc’arecci e li carrigaba puru li figliori fatti cun genti anzena. Ma parò edda un poggu di rasgioni già l’abìa.
Punimmu: una dì erani senza dinà acchì eddu era pienu di dèbiddi? Ajallu chi unu chi cuntaba mugnècca a edda li dazìa dinà a la cùa di lu mariddu. E sigumenti edda no ridiscìa a turralli… Cosa pudìa fa? Zi semmu cumpresi! Oppuru: Ivonne e Amedeo erani sireni e in santa pazi e pieni di dinà? Arribìa sempri lu maru, chi lu vegghiani ceggu, chi a edda l’abìa ischubbiaddu un figlioru fattu a l’ischuzza – no si sa cun ca – chèna chi Amedeo nudda ni sabéssia. E allóra, cumenti fa pa’ no fa brutti frigùri e no piglià tundi da lu mariddu? Immusginèmmuzi cu’ lu maru! E cu’ althri ancora… Acchì, lu maradettu: e no zi fazìa intrà Ivonne ind’una casa d’appuntamentu? Edda sempri mudda, mancu un musciu cu’ lu mariddu, chi era un pezzu di cristhianu chi si vulthaba all’ommu e l’abaria mortha a faraddi di pédi a fianchi!
Amedeo, chi era riccu e masciu e cumenti tutti li ricchi e masci d’allora era un fitianu di casi d’appuntamentu, ca t’acciappaba inchibi? Eh… sì! Propiu la muglieri, sassaresu induvinu! Eddu – a ragioni, diggh’eu – ni fazìa maraddìa mara ed edda si pintìa e si fazìa monza. Dabboi di tre anni Amedeo, chi l’abìa zirchadda indarno, la vidìa rusariu in manu i’ lu cunventu a occi a casa soia. S’abbaiddabani pa’ un minutu o magari dui, poi curriani cument’e macchi pa’ basgiassi. E candu s’abbrazzabani, “lu zoppu” ni tagliaba lu pezzu e azzindìa la luzi.
Li frusciii… Li giasthemmiii…
Custhantinu era chissu chi s’arrabbiaba di più: «Zoppu maradettu! Sempri a lu megliu…».
Chissi chi s’acciappabani più mari a luzi azzesa imprubisa erani li coppietti, chi s’intanabani sempri i’ l’ulthimi banchi – chissà pa’ cosa – ‘chì da inchiddà si vidìa umbè più mari. M’ammentu d’una sera chi dazìani un film undi v’era Amedeo chi di notti intraba muddu muddu in casa pa’ ammazzà – e no si sa? – l’amiggu di la muglieri… Noi tutti chèna un tunciu e a pèri dritti… E da un bancu in fondu: e no s’intendini ischimmuzi?
Abìa dittu a Custhantinu: «Custhantì, v’è una, addareddu, chi s’è dimaiendi di l’assusthu».
Ed eddu: «E vai, maccu, chi chissa s’è dimaiendi pa’ un’althra cosa!».
«E pa’ cosa?», abìa fatt’eu.
«Candu abarai assè un poggu più mannittu ti l’abaraggiu a di’.»

E già! Custhantinu era più mannu méu d’un annu, si ni fazìa vantu e mi trattaba sempri di criaddura. Propiu lu mesi passaddu, dabboi di trent’anni, l’aggiu auddu in via Rosello: cumenti, no si sa, pur’eddu zoppu.
«A ti l’ammenti lu zoppu di la Robus?» m’ha dittu in mezz’a l’ammenti di la pizzinnìa. «…A lu ve’? Abà lu zoppu soggh’eu! Eh, sì: lu critiggu si piegni!» ha murrugnaddu cunvintu e rassignaddu.
«Po’ assè…», l’aggiu cunsuraddu, «…ma eu a lu critiggu no vi credu assai. A me pa’ di’ – abà so’ già tant’anni – a me no mi z’è fuggidda me’ muglieri cun d’un buccarottu pienu di dinà? Ed eu, chi m’innesciani l’occi si ti contu fauri, mai i’ la vidda aggiu critiggaddu Amedeo pa’ li corri c’abia in fronti. Anzi, mi fazìa puru la lasthima, si t’ammenti. No vi pinsà Custhantì: oramai so’ cosi andaddi. Ma parò, lu cinema di la Robus era althra cosa, althra musigga, althra cubba… A no?».